Styl gotycki – jeden z moich ulubionych już od czasów studiów. Uczyłem się na nich, że pierwsze było St Denis. Katedra paryska należy do gotyku wczesnego. Salisbury to jedyna gotycka katedra w Anglii która nie była przebudowywana z romańskie. Gombrich uważał, że najpiękniejsza jest katedra we Freiburgu a ja po zobaczeniu tak wielu katedr wybieram jako numer 1 tę w Mediolanie.
Na tej stronie pokażę je wszystkie i dokładnie, na własnych zdjęciach omówię styl gotycki. W końcu do wszystkich tych miejsc jechałem już jako miłośnik historii sztuki.
Ernst Gombrich i Freiburg
Grzebiąc tu i ówdzie w historii sztuki przeczytałem, że Ernst Gombrich uważał za najpiękniejszą katedr we Freiburgu. Rozumiesz, że musiałem zobaczyć ją na własne oczy…
No i rzeczywiście jest piękna i ma mnóstwo ciekawych wątków. Jest jedną z nielicznych katedr gotyckich skończonych w średniowieczu. Bo większość niemieckich kończona była w XIX wieku.
Dlaczego warto omówienie stylu gotyckiego zrobić na katedrze we Freiburgu?
- ma piękny kształt i proporcje
- ukończona cała w średniowieczu, w XIX wieku doznała tylko zmian kosmetycznych
- budowana była od romańszczyzny aż po XVI wiek, dzięki czemu można prześledzić wszystkie etapy rozwoju
- mam mnóstwo zdjęć detali (621) którymi chętnie się podzielę
dwa artykuły o gotyku które też są ciekawe:
architektura gotycka
Czym charakteryzuje się styl gotycki
Odpowiedź na to czym charakteryzuje się styl gotycki tylko pozornie wydaje się łatwe. Pierwszą i nadrzędną zasadą jest zmiana idei. I to tak po całości – od konstrukcji po teologię.
Jeżeli miałbym jednak podać elementy które muszą zaistnieć w stylu gotyckim to:
- Konstrukcja słupowo żebrowa – lub jeszcze lepiej – szkieletowa. To jest warunek konieczny!
- Ostrołuk – okno gotyckie najczęściej jest ostrołukowe ale trzeba pamiętać, że we Francji już w romańszczyźnie pojawiały się łuki ostre. Natomiast w późnym gotyku pojawią się inne typy okien które ostrołukowe nie są.
- Ornamentyka – z całym bogactwem nazw – pinakle, kwiatony, maswerki, czołganki, trójliście itd.
- Strzelistość – tak, katedry gotyckie najczęściej są bardzo wysokie ale uważaj – w romańszczyźnie też bywała strzelistość np. w Cluny, Tournai czy w katedrach nadreńskich
- Zmiana mentalności w teologii – od tej pory Bóg jest światłością spływającą na człowieka a mniej sędzią sprawiedliwym który za dobre wynagradza a za złe karze
Graficzne omówienie cech stylu gotyckiego
Wszystkie powyższe cechy epoki gotyckiej masz też na tych obrazkach:
Poniższa para zdjęć pokazuje jeszcze inny aspekt – wypełnienie okna. Katedra we Fryburgu (Freiburgu) pozwala prześledzić rozwój architektury od romańskiej przez wczesnogotycką po późnogotycką.
Na zdjęciu lewym mamy wypełnienie okna figurami geometrycznymi a sam ostrołuk wykreślony został na podstawie trójkąta równobocznego. Można to już nazwać maswerkiem ale nie jest jeszcze w pełnym rozkwicie. Po prawej stronie mamy za to maswerk bardzo bogaty. Z końca XV i początków XVI wieku (!) W tym samym czasie Michał Anioł maluje Kaplicę Sykstyńską 🙂
Rozeta - szczególny typ okna - styl gotycki vs romański
Katedra we Fryburgu ma jeszcze jeden ciekawy wątek – w jednym obiekcie zastosowane rozety romańskie i gotyckie.
detale gotyckie
Wypiszmy sobie najpierw nazwy wszystkich detali gotyckich:
- maswerk
- pinakiel – sterczyna – fiala
- czołganka
- wimperga
- kwiaton
- rzygacz – gargulec
- służka
- zwornik
- gmerk
- wysklepka
- skarpa
Motywem przewodnim w zdobnictwie gotyckim jest liść winogron – co symbolizuje wino – krew Chrystusa. Można jednak zauważać, że są też nawiązania do liści akantu ze stylu korynckiego. Jeżeli uważniej przyjrzymy się tu zamieszczonym czołgankom to bliżej im do liści akantu niż wionorośli.
Czołganki również ewoluowały wraz z trwaniem tej epoki. Początkowo albo w ogóle ich nie było albo były bardzo geometryczne. Swoją nazwę “czołganka” dostała ponieważ przypomina gąsienice wczołgujące się po krawędzi. Jeżeli przyjrzysz się gąsienicą to one wykonują podobny ruch.
czas budowania katedry gotyckiej
Ciężko jest znaleźć katedrę czystą stylistycznie. Pod pojęciem czystą stylistycznie mam na myśli, że nie przebudowywaną z romańskiej i budowaną w krótkim czasie. Do katedr czystych stylistycznie należy zaliczyć Amiens i Salisbury. Te dwie budowle są szczegółowo omawiane na zajęciach z historii architektury na studiach architektonicznych.
Sporo złego (dobrego?) wyrządził XIX wiek. W pewnym momencie była moda na poprawianie gotyku. Burzono więc elementy autentyczne ze średniowiecza i zastępowano je neogotyckimi. Oczywiście wszystko to można podciągnąć pod styl gotycki.
Takie piękne katedry jak Mediolan, Kolonia, Ulm czy Praga były kończone w XIX wieku. I bardzo dobrze że tak zrobiono bo wyglądały żałośnie.
Tylko popatrz jak wyglądały te obiekty przed wykończeniem w XIX wieku:
Jak widać na rycinie z 1843 roku większa część katedry w Kolonii była nie ukończona. Po prawej widać jak prezentuje się obecnie.
Ulm znane jest z dwóch rzeczy – to tu żył Einstein oraz z najwyższej gotyckiej wieży. Nie zbudowano jej jednak w średniowieczu – ukończono w 1890 roku. A wieża jest imponująca – 161,53 metra. Na zdjęciu po lewej mamy uwieczniony moment w którym widać dobudowane przypory i łuki przyporowe. Nie ma jeszcze ostatecznej wysokości wieży.
Katedra w Pradze w 1887 roku i obecnie. Widać jak bardzo była niedokończona. Jej średniowieczny budowniczy Petr Parler przed wszystkim skończył prezbiterium z późnogotyckim sklepieniem zwanym “parlerowskim”
Katedra w Mediolanie obecnie zachwyca. Kiedy się do niej podchodzi widać “włoską robotę” ale do XIX wieku wyglądała dość nieciekawie co prezentuje rycina po lewej. Teraz uważam ją za najpiękniejszą ze wszystkich. Ale jeszcze o niej będzie.
sklepienia katedry we freiburgu (fryburgu)
Katedra w Fryburgu (Freiburgu) ma różnorodne sklepienia. Ta część wczesnogotycka ma tradycyjne sklepienie krzyżowo żebrowe. Prezbiterium kończone pod koniec XV wieku i na początku XVI (!) ma arcyciekawe sklepienie sieciowe.
Wyjaśnienie detali sklepienia:
- żebra – warunek konieczny żeby był to styl gotycki
- zwornik – zwany też klińcem lub kluczem – jest najważniejszym elementem sklepienia – naciskając na elementy żeber daje siłę ściskającą dzięki czemu przez żebra i służki przenosi ją na fundamenty
- służki – kolumienki przenoszące nacisk sklepienia w dół
- gmerki – często w formie zworników – umieszczano na nich herby możnowładców lub oznaczenia kamieniarzy
- wysklepka – wypełnieni pomiędzy żebrami
zezwalamy na używanie zdjęć z tego artykułu do dowolnego użytku zarówno komercyjnego jak i niekomercyjnego pod warunkiem dodania linku do tej strony z tym artykułem
Ze stylem gotyckim mamy do czynienia wtedy kiedy zaistnieją wszystkie jego cechy ale przede wszystkim kiedy zmieni się idea, myślenie. I oto ilustracja do zmiany tego myślenia. Elementem nośnym w gotyku jest subtelne przenoszenie sił przez system żebrowy.
Na prezentowanych tu zdjęciach mamy przypory, łuki przyporowe i skarpy. Pełnią one rolę konstrukcyjną. Sklepienie krzyżowo żebrowe rozpycha ścianę i dlatego z drugiej strony trzeba dać podporę. Ściana i wysklepka są tylko wypełnieniami.
Jeżeli dodamy do tego ostrołuk i ornamentykę gotycką to mamy w pełni ukształtowany styl gotycki.
Który obiekt uznany jest za pierwszy gotycki?
Do konkurencji stanęły trzy obiekty chór/obejście opactwa w Saint Denis, katedra w Durham oraz kościół San Ambrogio w Mediolanie.
Pierwszy z konkurencji odpadł obiekt mediolański. Założone tam sklepienia miały niejasny początek. Katedra w Durham ma już sklepienie krzyżowo żebrowe ale jak się na nią patrzy to wieje romańszczyzną. Ostatecznie uznane za pierwszy przejaw gotyku zostało opactwo w Saint Denis pod Paryżem. A dokładnie rok 1144 kiedy to skończono chór – obejście – prezbiterium. Tam zastosowano system przypór i ostry łuk jednocześnie.
Niech jednak ta data Cię nie zmyli, w całej Europie jeszcze do końca wieku masowo budowano w stylu romańskim. Nawet przez cały XIII wiek jeszcze lokalnie ten styl się utrzymywał.
czas na rzygacze
Artysta średniowieczny miał małe pole do popisu. Było miejsce gdzie mógł się “wyszaleć” – gargulce i rzygacze. Choć to jedno i to samo bo słowo gargulec jest z łacińskiego “gargulio” czyli gardło. Przejdźmy do obrazków z katedry fryburskiej:
Czyż nie są cudowne? Warto zabrać ze sobą teleobiektyw lub lornetkę żeby odkryć te rzeźby. Ja odwiedzając kolejną katedrę gotycką “zbieram” gargulce do swojej kolekcji. Niżej będą rzygacze z innych katedr.
Katedra we Fryburgu ma charakter francuski. Widać to po wertykalnych służkach. Inaczej będzie w Anglii gdzie dominować będzie horyzontalizm. We Włoszech będzie czuło się wpływy antyku. W Polsce gotyk będzie głównie ceglany ze względu na brak kamienia oraz niższe budżety. Wykucie detalu z kamienia jest dużo droższe niż wypalenie go z gliny. Detal ceglany ze względu na swą kruchość nie będzie tak finezyjny jak kamienny.
Styl romański - detale
Aż szkoda by było nie pokazać romańskich fragmentów katedry we Fryburgu.
Galeria gotycka - zdjęcia które się nie zmeiściły
Na koniec tej części artykułu wrzucamy luźne zdjęcia detali katedry we Fryburgu.
ciekawostka - film "jak powstaje rysunek"
Jak wspominałem na początku tego artykułu będzie on zbudowany na zdjęciach z plenerów szkoły rysunku Domin. Podczas pobytu we Fryburgu w ramach wakacyjnego kursu rysunku powstało wiele fajnych prac. Jedną z prac udało się uwiecznić podczas live. Niżej masz wideo oraz zdjęcie z naszego pleneru.
kurs rysunku = domin
Czas na najbardziej Angielską z angielskich katedr - Salisbury
Gotyk dzieli się na wiele podgrup. Inaczej wygląda we Francji, inaczej we Włoszech a jeszcze inne formy przyjął w Anglii. Na lekcjach historii sztuki porównuje się dwie klasyczne katedry – Amiens i Salisbury. Obie były budowane w tym samym czasie i jak na katedry bardzo krótko. Zaczęto je w roku 1220 i już po kilkudziesięciu latach były gotowe. To zapewniło im spójność stylistyczną. Omawiane detale Freiburga pokazują rozstrzał od romańszczyzny do gotyku bardzo późnego. Teraz czas na katedrę budowaną w jednym okresie czyli w stylu gotyku klasycznego.
cechy gotyku angielskiego
Styl gotycki w Anglii ma swoje unikalne rozwiązania, oto lista:
- Najwyższą część kościoła stanowi wieża na skrzyżowaniu transeptu i nawy głównej
- Fasada parawanowa zwieńczona wieżyczkami – fasada jest szersza niż korpus nawowy, wieżyczki flankujące nie są wyższe od wieży centralnej
- Galeria królów i świętych, bardziej niż w katedrach francuskich, rozrzucona po elewacji.
- Pas portali mniejszy niż we Francji
- Rzadziej stosowana rozeta
- Obejście kwadratowe – cysterskie
- Często dwa transepty
- Układ kościoła zbliżony do opactwa cysterskiego – często występuje dziedziniec z krużgankami i kapitularz.
- We wnętrzu zaakcentowany horyzontalizm (w nurcie francuskim był wertykalizm)
- Katedry bardziej długie a mniej wysokie
Zobaczmy jak to wygląda na obrazkach:
Styl gotycki do Anglii “przywieźli” cystersi. Dlatego też znajdujemy tak wiele z ich rozwiązań. Kaplica mariacka, czyli Najświętszej Marii Panny, jest zakończona prostą ścianą. Takie zakończenia miały klasztory Cystersów.
Ta sama kaplica mariacka widziana od wewnątrz. Porównaj układ okien. Kult Najświętszej Marii Panny był w średniowieczu bardzo silny.
styl gotycki w anglii - podział na podepoki
Styl gotycki ma trzy podepoki:
- Early English – od końca XII wieku do połowy XIII. W tym stylu zbudowana jest katedra w Salisbury a przynajmniej większa jej część
- Decorated – od końca XIII wieku do końca XIV wieku – w początkach tej epoki wykańczano Salisbury
- Perpendicular – od końca XIV wieku nawet do końca wieku XVI. Charakterystyczne jest tu zastosowanie sklepienia wachlarzowego. W Salisbury mamy jeden fragment w tym stylu.
Dodatkowe informacje o katedrze w salisbury
Garść informacji o tej budowli
- Daty budowy 1220-1320
- Jest to najwyższa katedra gotycka Anglii jej wieża sięga 123 metrów
- Jest też jedyną katedrą która powstała od początku jako gotycka, pozostałe były przebudowywane ze stylu romańskiego
- Wezwanie: Najświętszej Marii Panny
Salisbury jako godny reprezentant epoki
Gotyk, narodzony w średniowieczu, wyróżnia się charakterystycznymi cechami, takimi jak łuki ostre, maswerki i strzeliste wieże. Początkowo rozwijał się jako odpowiedź na styl romański. Katedra w Salisbury jest jednak zbudowana od razu w stylu gotyckim co jest bardzo cenne.
Łuki ostre, zwane również łukami gotyckimi, to jedna z najbardziej rozpoznawalnych cech stylu gotyckiego. Znajdujemy je zarówno w portalach, oknach, jak i sufitach, nadając budynkowi lekkości i elegancji.
trójkąt równoboczny w gotyku klasycznym
Trójkąt równoboczny jest podstawową figurą gotyku klasycznego. Na powyższym obrazku masz zaznaczony łuk gotycki portalu wejściowego katedry. Ponieważ Salisbury budowana była od 1220 roku to był to ewidentnie gotyk klasyczny.
Gotyk rozpoczyna się w roku 1144 czyli datą ukończenie budowy nowego prezbiterium w St. Denis.
Po prawie 80 latach od tej daty przeobraził się z gotyku wczesnego w klasyczny.
Pro-Tip: Dołącz do nas, miłośników stylu gotyckiego i określaj stylistykę na podstawie łuków ostrych:
- jeżeli łuk jest mało strzelisty – oparty na trójkącie równoramiennym niższym niż trójkąt równoboczny to mamy do czynienia z gotykiem wczesnym (XII wiek)
- jeżeli jest to trójkąt równoboczny to mamy klasykę tego stylu (wiek XIII i część XIV)
- jeżeli mamy bardzo ostry łuk gdzie trójkąt równoramienny jest wyższy niż równoboczny to mamy do czynienia z gotykiem późnym lub poklasycznym
Styl Gotycki wczesny vs późny
Porównanie zakończenia katedry gotyckiej angielskiej i francuskiej
Możesz wykorzystywać zdjęcia z tej strony, zarówno w celach komercyjnych jak i nie komercyjnych - warunkiem jest zamieszczenie aktywnego linka do tej strony na twojej stronie lub blogu
Misja Domina podróże bobina
TOP 10 najważniejszych katedr i kościołów gotyckich
Jeżeli miałbym wskazać 10 najważniejszych obiektów sakralnych gotyku to są te:
- Opactwo Saint Denis – to tu w roku 1144 zapoczątkowano gotyk
- Katedra w Chartres – świetna do analizy jak ewoluował gotyk od wczesnego do późnego
- Katedra w Reims – Katedra ważna stylistycznie i historycznie
- Katedra Salisbury – Idealna katedra pokazująca gotyk angielski
- Katedra w Amiens – katedra do pokazania gotyku klasycznego i do porównań z gotykiem angielskim
- Katedra w Mediolanie – estetycznie – najpiękniejsza katedra w ogóle – głównie za sprawą ornamentyki i rzeźbom
- Katedra w Kolonii – jedna z nielicznych ukończonych katedr na kontynencie (kończona w XIX w)
- Katedra w Ulm – znalazła się na tej liście bo jest najwyższa
- Saint Chapel – kwintesencja piękna gotyku
- Katedra we Fryburgu – jedna z najpiękniejszych katedr w ogóle
Powyższa lista na obrazkach:
katedra w chartres
katedra w reims
katedra w amiens
saint chapelle
Ciekawostki
czym wypełniano okna w gotyku
Widzimy, że okna gotyk posiadał więc musiał być jakiś ich wypełniacz. Wiemy też, nie umiano robić szyb jaki znamy obecnie. I gdy padm moich studentów o to odpowiedź jest zawsze oczywista – witrażami! Otóż nie, witraż był koszmarnie drogi i przewidziany w zasadzie tylko do obiektów sakralnych.
Zadanie - rozpoznaj detale
Na poniższym obrazku znajdź te detale:
- pinakiel
- kwiaton
- czołganka
- wimperga
- maswerk
- trójliść
